Φύκη

Οι περισσότεροι από εμάς αναφερόμαστε στα φύκη χρησιμοποιώντας τη λέξη “άλγες”. Η λέξη “άλγος” στην ελληνική γλώσσα σημαίνει πόνος, ενώ η λέξη “άλγη” δεν υπάρχει. Όπως καταλαβαίνετε η χρήση της λέξης αυτής για να περιγράψουμε και να αναφερθούμε στα είδη φυκών που αναπτύσσονται στο ενυδρείο μας είναι εξολοκλήρου λανθασμένη. Η αγγλική λέξη “alga” (πληθυντικός “algae”) στην ελληνική γλώσσα μεταφράζεται “το φύκος” (πληθυντικός “τα φύκη”). Ας προσπαθήσουμε να χρησιμοποιούμε δόκιμους όρους και όχι ό,τι συνήθως λέγεται.

Δεν θα μπορούσε να υπάρξει ιστότοπος που να έχει αναφορές στα φυτά και τα φυτεμένα ενυδρεία και να μην έχει αναφορά στα φύκη. Σίγουρα όλοι μας έχουμε βιώσει την εμφάνιση κάποιου είδους φύκους σε ένα από τα ενυδρεία μας και την προσπάθεια καταπολέμησής του. Πριν αναφερθούμε στα είδη φυκών και πώς μπορούμε να περιορίσουμε την ανάπτυξή τους, αξίζει να εξηγήσουμε τι είναι τα φύκη.

Τα φύκη είναι φυτά!!! Είναι φωτοσυνθετικοί φυτικοί οργανισμοί που δεν έχουν βλαστούς, φύλλα, ρίζες, δεν σχηματίζουν σπέρματα, άνθη ή καρπούς, όπως τα ανώτερα φυτά. Αντίθετα, έχουν πρωτόγονη οργάνωση, πολύ απλή στις κατώτερες ταξινομικά ομάδες, πιο πολύπλοκη στις ανώτερες. Είναι φυτά και τρέφονται από τα θρεπτικά συστατικά, το φως και ό,τι άλλο χρειάζονται τα φυτά για να αναπτυχθούν. Πρέπει να γνωρίζουμε πως φύκη υπάρχουν σε όλα τα ενυδρεία! Το ζητούμενο είναι να μπορέσουμε να κρατήσουμε την ανάπτυξή τους σε ελεγχόμενα επίπεδα ώστε να μη φτάσουν σε σημείο να πνίξουν τα φυτά. Από την οπτική γωνία της καλαισθησίας σε ένα ενυδρείο τα φύκη είναι τις περισσότερες φορές “άσχημα” και αυτός είναι ένας λόγος που δε θέλουμε να τα βλέπουμε στα ενυδρεία. Εκτός από την καλαισθησία, τα φύκη συναγωνίζονται τα φυτά στην πρόσληψη των θρεπτικών συστατικών και κάποια είδη ελευθερώνουν επικίνδυνες τοξίνες στο νερό του ενυδρείου μας οι οποίες επηρεάζουν τόσο την υγεία των φυτών όσο και των ψαριών. Επίσης, η γρήγορη ανάπτυξη των φυκών μπορεί σε σύντομο διάστημα να μετατρέψει το ενυδρείο μας σε βάλτο, πνίγοντας τα φυτά μας και κάνοντάς τα να σαπίσουν και να πεθάνουν. Η ολοκληρωτική εξάλειψη των φυκών δεν είναι δυνατή από ένα ενυδρείο. Όσο υπάρχει νερό, φως και ακόμα και μικρές ποσότητες θρεπτικών συστατικών στο ενυδρείο μας, θα υπάρχει και ανάπτυξη φυκών. Παρόλα αυτά μπορούμε να κρατήσουμε την ανάπτυξή τους στο ελάχιστο. Η ελεγχόμενη εμφάνισή τους σε βραχάκια ή ξύλα στο ενυδρείο πολλές φορές δίνει ένα όμορφο οπτικό αποτέλεσμα και μπορεί να είναι και τροφή για κάποια από τα ψάρια που φιλοξενούμε.

Τις περισσότερες φορές η παρουσία φυκών είναι εντονότερη σε ενυδρεία χωρίς φυτά παρά σε καλοδιατηρούμενα φυτεμένα ενυδρεία. Αυτό οφείλεται στην παρουσία θρεπτικών συστατικών τα οποία δεν μπορούν να απορροφηθούν αφού δεν υπάρχουν φυτά, οπότε τα φύκη αναπτύσσονται. Τα είδη των φυκών που μπορεί να εμφανιστούν στο ενυδρείο είναι πολλά και συνήθως οφείλονται στην περίσσεια οργανικών συστατικών, στην κακή ποιότητα του νερού του ενυδρείου ή και στην περίσσεια κάποιων θρεπτικών συστατικών και στην έλλειψη κάποιων άλλων (ανισορροπία θρεπτικών συστατικών κυρίως σε φυτεμένα ενυδρεία).

Πρέπει να τονίσουμε πως όταν θέλουμε να λύσουμε προβλήματα με φύκη στα ενυδρεία μας πρέπει καταρχάς να δούμε τι προκαλεί την ανάπτυξη του συγκεκριμένου είδους φύκους και να φροντίσουμε για τις απαραίτητες ενέργειες που θα οδηγήσουν στη μείωσή του. Το να αφαιρούμε τα φύκη από το ενυδρείο μας κόβοντας τα φύλλα που πάνω τους έχουν προσκολληθεί φύκη ή ξύνοντας τους βράχους και τα ξύλα που εμφανίζονται δεν σημαίνει πως τα καταπολεμούμε.

Επίσης, πρέπει να αναφερθεί πως για όλα τα είδη φυκών υπάρχουν χημικά σκευάσματα από διάφορες εταιρείες ενυδρειακών προϊόντων που τα καταπολεμούν. Καλό όμως είναι να αποφεύγονται αφού μπορεί να προκαλέσουν ανεπιθύμητα προβλήματα τόσο στην υγεία των ψαριών όσο και στην υγεία των φυτών. Συνήθως τα χημικά σκευάσματα περιέχουν υψηλές συγκεντρώσεις χαλκού ή χημικών τα οποία έχουν ως αποτέλεσμα να συσσωρεύουν κομμάτια φυκών δημιουργώντας “κουβάρια” από φύκη, χημικά τα οποία μπορεί να είναι επικίνδυνα για την υγεία των ψαριών. Η υψηλή περιεκτικότητα αυτών των σκευασμάτων σε χαλκό μπορεί να έχει ως αποτέλεσμα την πιο γρήγορη απορρόφηση του χαλκού από τα φυτά, πριν προλάβει να δράσει κατά των φυκών δημιουργώντας προβλήματα στα ίδια τα φυτά του ενυδρείου. Γενικά, ο καλύτερος τρόπος στην καταπολέμηση των φυκών είναι να φροντίζουμε για την σωστή και συνεχή καλή ανάπτυξη των φυτών μας. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ποτέ πως τα φύκη είναι και αυτά φυτά. Σωστή απορρόφηση των θρεπτικών συστατικών από τα φυτά μας επιφέρει και σωστή και γρήγορη ανάπτυξη των φυτών με αποτέλεσμα τα φύκη να μη βρίσκουν την απαραίτητη ποσότητα “τροφής” για να τραφούν και να μην αναπτύσσονται. Έτσι, η καλή ανάπτυξη των φυτών έχει ως αποτέλεσμα την καταπολέμηση της ανάπτυξης των φυκών!

Από πλευράς μορφολογίας υπάρχει εξαιρετική ποικιλία. Υπάρχουν απλές μονοκύτταρες μορφές, αποικιακές, μικροσκοπικές, νηματοειδείς έως πολύπλοκες διακλαδισμένες ή όχι. Γενικότερα, υπάρχουν πολλά είδη φυκών, τα οποία όμως μπορούν να συμπεριληφθούν σε έναν από τους παρακάτω βασικούς τύπους.

Αιωρούμενα μονοκυτταρικά φύκη (Green water)

Όπως φαίνεται και από το όνομά τους τα φύκη αυτά αποτελούνται από μεμονωμένα κύτταρα τα οποία δεν ενώνονται με άλλα ώστε να σχηματίσουν μεγαλύτερους όγκους φυκών. Κάτω από σωστές συνθήκες τα φύκη αυτά αναπτύσσονται πολύ γρήγορα, κάνοντας το νερό του ενυδρείου να φαίνεται θολό και πράσινο (green water). Τα μεμονωμένα αυτά κύτταρα είναι τόσο μικρά σε μέγεθος ώστε η μηχανική φίλτρανση δεν μπορεί να τα δεσμεύσει.

Οι λόγοι που συνήθως δημιουργείται αυτός ο τύπος φύκους είναι ο υψηλός φωτισμός (χρήση λαμπτήρων πάνω από 10-12 ώρες ημερησίως), η απευθείας ακτινοβολία των ηλιακών ακτίνων στο ενυδρείο, τα υψηλά επίπεδα διαλυμένων οργανικών συστατικών (νιτρικά, φωσφορικά, αμμώνιο/αμμωνία) καθώς και η ανατάραξη του υποστρώματος (κατά τις μεταφυτεύσεις) ή το κακό πλύσιμο κατά την αρχική του τοποθέτηση. Υπάρχουν κάποια υποστρώματα πλούσια σε στοιχεία όπως ο σίδηρος, τα οποία δεν πρέπει να έρθουν σε επαφή με την επιφάνεια του νερού. Κατά την αρχική τους τοποθέτηση θα πρέπει να καλύπτονται πλήρως από υπόστρωμα επιφανείας ώστε να μην έρθουν σε επαφή με το νερό και διαλύσουν σε αυτό τα θρεπτικά συστατικά που έχουν εμπλουτιστεί. Προσοχή χρειάζεται επίσης στις μεταφυτεύσεις ώστε να μην φέρουμε τέτοιου είδους υποστρώματα στην επιφάνεια τα οποία μπορεί να προκαλέσουν την εμφάνιση αιωρούμενων φυκών.

Η καταπολέμηση του συγκεκριμένου είδους φύκους μπορεί να γίνει με τους παρακάτω τρόπους:

• Πλήρης συσκότιση του ενυδρείου για 4-5 ημέρες. Κάντε μια αλλαγή νερού ~50%, ταΐστε τα ψάρια σας, σταματήστε την παροχή CO₂ αν έχετε, σβήστε τις λάμπες, προσθέστε μια αεραντλία για περισσότερη οξυγόνωση και σκεπάστε το ενυδρείο ερμητικά με μαύρες σακούλες σκουπιδιών ή πετσέτες ώστε να μην μπαίνει ΚΑΘΟΛΟΥ φως. Για τις επόμενες 4 ημέρες μην πειράξετε καθόλου το ενυδρείο (μην ταΐσετε τα ψάρια, μην ανοίξετε το καπάκι ώστε να μπει φως, και μην βγάλετε τις σακούλες για να δείτε αν έφυγαν τα φύκη). Την πέμπτη μέρα ανοίξτε τα φώτα, κάντε μια αλλαγή νερού ~50%, ταΐστε λίγο τα ψάρια σας και ξεκινήστε πάλι την παροχή CO₂ που μπορεί να έχετε.
• Με τη χρήση διατομικού φίλτρου. Το συγκεκριμένο φίλτρο μπορεί να δεσμεύσει τα αιωρούμενα σωματίδια αυτού του είδους φύκους. Πρέπει να ελέγχεται η ροή του συχνά και να καθαρίζεται ώστε να μην στομώσει. Με τη χρήση του διατομικού φίλτρου αυτό το είδος φύκους απομακρύνεται από το ενυδρείο μέσα σε διάστημα μερικών ωρών.
• Με τη χρήση λάμπας UV. Η λάμπα UV μπορεί να σκοτώσει τα αιωρούμενα σωματίδια, τα οποία θα κατακαθίσουν στον πυθμένα του ενυδρείου και θα πρέπει να αφαιρεθούν χειροκίνητα με τη χρήση κάποιας σκούπας για το υπόστρωμα. Το μειονέκτημα της χρήσης λάμπας UV σε φυτεμένα ενυδρεία είναι πως μπορεί να καταλύσει και έτσι να καταστήσει άχρηστα κάποια θρεπτικά συστατικά που χρειάζονται τα φυτά όπως ο σίδηρος.
• Προσθέτοντας ζωντανές δάφνιες εφόσον δεν υπάρχουν ψάρια στο ενυδρείο τα οποία θα τις φάνε ως τροφή.
• Με τη χρήση χημικών φυκοκτόνων τα οποία όμως μπορεί να προκαλέσουν σοβαρά προβλήματα στα ψάρια (εφόσον υπάρχουν στο ενυδρείο).
• Με τη χρήση φυτών γρήγορης ανάπτυξης.