Φωτισμός
Όπως γνωρίζουμε μία από τις βασικότερες διαδικασίες που εκτελούν τα φυτά και η οποία είναι ζωτικής σημασίας για τη σωστή ανάπτυξή τους είναι η φωτοσύνθεση. Πρόκειται για μια διαδικασία κατά την οποία τα φυτά παράγουν και αποθηκεύουν ενέργεια μέσα τους. Ένα από τα βασικότερα συστατικά προκειμένου να επιτευχθεί η διαδικασία αυτή είναι ο σωστός φωτισμός κάτω από τον οποίο θα πρέπει να βρίσκονται τα φυτά στο ενυδρείο μας. Χωρίς το κατάλληλο φως η φωτοσύνθεση δεν πραγματοποιείται με αποτέλεσμα τα φυτά σιγά σιγά να πεθαίνουν. Με τον κατάλληλο φωτισμό και τις απαραίτητες συνθήκες νερού και ιχνοστοιχείων επιτυγχάνουμε τον επιθυμητό βαθμό φωτοσύνθεσης, πράγμα βασικό προκειμένου να αναπτυχθούν και να μεγαλώσουν υγιή φυτά. Στα περισσότερα ενυδρεία χρησιμοποιούμε ένα με δύο λαμπτήρες φθορίου, όπου το παραγόμενο φως τις περισσότερες φορές δεν είναι αρκετό για όλα τα είδη φυτών που έχουμε στο ενυδρείο. Προκειμένου να κατανοήσουμε ποιο είναι το κατάλληλο φως για τη σωστή ανάπτυξη των φυτών μας θα πρέπει πρώτα να δούμε και να καταλάβουμε τη φυσική θεωρία του φάσματος του φωτός.
Φυσική ανάλυση του ηλιακού φάσματος
Οι ακτίνες του ήλιου δεν είναι μόνο το ορατό φως. Το ηλεκτρομαγνητικό φάσμα περιέχει τα ραδιοκύματα, τα μικροκύματα, ακόμα και τις ακτίνες Χ. Το λευκό φως (φως το ήλιου) αποτελείται από μια πληθώρα διαφορετικών μηκών κύματος, το καθένα από τα οποία αντιστοιχεί και σε ένα χρώμα. Το μήκος κύματος του φωτός μετράται σε νανόμετρα (nm), όπου το κάθε νανόμετρο είναι ένα δισεκατομμυριοστό του μέτρου (1nm=10-9m).
Το ορατό φως είναι ένα πολύ μικρό κομμάτι του ηλεκτρομαγνητικού φάσματος του φωτός του ήλιου. Το ορατό φως που μπορεί να δει ένα ανθρώπινο μάτι κυμαίνεται περίπου από 400-700nm. Για να καταλάβουμε το εύρος αυτό οπτικά αξίζει να θυμηθούμε τα χρώματα του ουράνιου τόξου τα οποία ξεκινούν από το ιώδες (μωβ) χρώμα (~400nm), βαθύ μπλε (~475nm), πράσινο (~510nm), κίτρινο (~570nm), πορτοκαλί (~590nm) και καταλήγουν στο κόκκινο (~650nm). Λίγο κάτω από τα 400nm όπου βρίσκεται το ιώδες χρώμα συναντάμε την υπεριώδη ακτινοβολία, ενώ αμέσως πάνω από τα 700nm ξεκινά η υπέρυθρη. Διαφορετικές πηγές φωτός παράγουν και διαφορετικά χρωματικά φάσματα αναλόγα με την ένταση του κάθε μήκους κύματος που εκπέμπουν. Έτσι, για παράδειγμα, ένας λαμπτήρας που παράγει μπλε χρώμα παράγει μεγαλύτερη ένταση στα χαμηλά μήκη κύματος, ενώ ένας κόκκινος παράγει μεγαλύτερη ένταση στα υψηλά.
Το χρώμα που έχει κάθε αντικείμενο δημιουργείται από την ανάκλαση του αντίστοιχου μήκους κύματος στην επιφάνειά του. Για παράδειγμα, η επιφάνεια των πράσινων φυτών ανακλά τα μήκη κύματος που βρίσκονται στην περιοχή του πράσινου φωτός και γι’ αυτό φαίνονται πράσινα, ενώ όλα τα υπόλοιπα μήκη κύματος (θα μπορούσαμε να πούμε χρώματα για να γίνει οπτικά πιο κατανοητό) απορροφώνται. Να σημειωθεί πως τα χαμηλά μήκη κύματος έχουν μεγαλύτερη ενέργεια – γι’ αυτό είναι και πιο διεισδυτικά σε σχέση με τα υψηλά μήκη κύματος.
Το νερό κάτω από το φυσικό φως φαίνεται μπλε. Αυτό συμβαίνει γιατί αντανακλά περισσότερο την ακτινοβολία με χαμηλά μήκη κύματος ενώ απορροφά αυτήν που αντιστοιχεί σε υψηλά μήκη κύματος. Έτσι, και για κάποιο βάθος, το κόκκινο φως περνά πιο εύκολα την επιφάνεια του νερού απ’ ότι το μπλε φως αλλά επειδή η ενέργειά του είναι μικρότερη δεν μπορεί να διεισδύσει σε μεγάλο βάθος. Βλέπουμε δηλαδή, πως τα χρώματα που αντιστοιχούν σε υψηλά μήκη κύματος (π.χ. κόκκινο) μπορούν πιο εύκολα αλλά για μικρότερο βάθος να διεισδύσουν στο νερό απ’ ότι τα χρώματα που αντιστοιχούν σε χαμηλά μήκη κύματος τα οποία μπορούν να διεισδύσουν πιο δύσκολα αλλά να φτάσουν σε μεγαλύτερο βάθος.
Η επίδραση του φωτός στα φυτά του ενυδρείου
Αν ανατρέξουμε στην κυτταρική δομή των φυτών θα δούμε πως υπεύθυνοι για τη φωτοσύνθεση είναι οι χλωροπλάστες. Η λειτουργία που έχουν τα φυτά να φωτοσυνθέτουν λαμβάνει χώρα σε αυτούς. Μέσα σε κάθε χλωροπλάστη υπάρχουν συνήθως οι πράσινες χρωστικές χλωροφύλλης, οι οποίες βρίσκονται με τη μορφή πλακιδίων και μετακινούνται προς το φως προκειμένου να το συλλέξουν για να φωτοσυνθέσουν. Οι “πράσινοι” χλωροπλάστες δεσμεύουν περισσότερο το μπλε και το κόκκινο φως, ενώ δεν απορροφούν σχεδόν καθόλου το πράσινο, όπως φαίνεται και στην παρακάτω φωτογραφία.
Αν και η δέσμευση του φωτός των υψηλών μηκών κύματος (κόκκινο φως) γίνεται πιο εύκολα απ’ ότι των χαμηλών, το μπλε φως χρησιμοποιείται εξίσου το ίδιο από τα φυτά γιατί στη φύση, στις ηλιακές ακτίνες, το μπλε φως έχει μεγαλύτερη ένταση με αποτέλεσμα να διαπερνά σε μεγαλύτερα βάθη τη στήλη του νερού. Στο ενυδρείο που χρησιμοποιούμε λαμπτήρες για την εξομοίωση του φυσικού φωτός θα πρέπει να προσέχουμε ώστε να εκπέμπουν στην περιοχή του κόκκινου φωτός αλλά και του μπλε για καλύτερα οπτικά αποτελέσματα. Ένας λαμπτήρας που θα εξέπεμπε μόνο στο κόκκινο θα έκανε καλό στα φυτά αλλά θα ήταν οπτικά αντιαισθητικός. Αξίζει να σημειώσουμε πως τα φύκη που αναπτύσσονται και αυτά με το φως “προτιμούν” τα χαμηλά μήκη κύματος, οπότε οι λαμπτήρες που θα χρησιμοποιήσουμε δεν θα πρέπει να έχουν “πολύ” μπλε φως.
Προκειμένου να καταλάβουμε τι φως “αρέσει” στα φυτά αρκεί να κοιτάξουμε το χρώμα των φύλλων τους. Υπάρχουν φυτά με πράσινα φύλλα, αλλά επίσης και με καφέ και κόκκινα. Μην ξεχνάμε πώς δημιουργείται το χρώμα στα φύλλα των φυτών (από ανάκλαση του μη απορροφούμενου μήκους κύματος) καθώς και τη δυνατότητα διείσδυσης του κάθε μήκους κύματος στη στήλη του νερού.
– Φυτά με πολύ ανοιχτό πράσινο χρώμα στα φύλλα τους σημαίνει πως ανακλούν το μεγαλύτερο φάσμα του φωτός. Έτσι, για να μπορέσουν να αναπτυχθούν και να έχουν τη δυνατότητα να φωτοσυνθέσουν σωστά, τα φυτά αυτά θα πρέπει να είναι κάτω από δυνατό φωτισμό αφού οι πράσινες χρωστικές χλωροφύλλης στους χλωροπλάστες τους είναι μειωμένες σε σχέση με άλλα φυτά.
– Φυτά με έντονο/σκούρο πράσινο χρώμα στα φύλλα τους σημαίνει πως ανακλούν περισσότερο το πράσινο φως, ενώ απορροφούν το μεγαλύτερο τμήμα από το υπόλοιπο φάσμα φωτός. Αυτό δείχνει την πληθώρα των πράσινων χρωστικών χλωροφύλλης στους χλωροπλάστες στην κυτταρική τους δομή. Τα φυτά αυτά αρκούνται και σε συνθήκες χαμηλού έως και μέτριου φωτισμού και είναι φυτά που λόγω της πληθώρας των “πράσινων” χλωροπλαστών που έχουν, δεν έχουν πρόβλημα να βρίσκονται και στη σκιά των υψηλών φυτών. Αν παρατηρήσουμε τα νεαρά φύλλα αυτών των φυτών θα δούμε πως συνήθως είναι αρκετά πιο ανοιχτόχρωμα από τα παλαιά φύλλα και αυτό λόγω του ότι δεν έχουν αποθηκεύσει ακόμα τις μεγάλες ποσότητες χλωροφύλλης που έχουν τα παλιά φύλλα του φυτού. Τυπικό παράδειγμα τέτοιων φυτών είναι τα περισσότερα της οικογένειας Anubias.
– Παρόλο που το κόκκινο φως απορροφάται από τα φύλλα των φυτών, τα φυτά που έχουν κόκκινα φύλλα το ανακλούν. Τα φυτά αυτά δεν έχουν όπως συνήθως πράσινες χρωστικές χλωροφύλλης στους χλωροπλάστες τους αλλά κόκκινες χρωστικές. Προκειμένου τα “κόκκινα” φυτά να αντισταθμίσουν την έλλειψη απορρόφησης κόκκινου φωτός για να φωτοσυνθέσουν, χρειάζονται φως που να εκπέμπει περισσότερο στο μπλε και στο πράσινο φάσμα. Γι’ αυτό και τα φυτά αυτά είναι τα πιο απαιτητικά και θέλουν έντονο φωτισμό στο ενυδρείο μας. Αξιοσημείωτο είναι πως υπάρχουν φυτά τα οποία αναλόγως την ένταση και το φάσμα του φωτός που προσλαμβάνουν μπορούν και μετατρέπουν τις κόκκινες χρωστικές σε πράσινες χρωστικές χλωροφύλλης όταν οι συνθήκες φωτός δεν ευνοούν την ανάπτυξή τους και το αντίθετο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιου φυτού είναι η οικογένεια των κρυπτοκορίνων, που έχουν φύλλα χρώματος καφέ. Αυτό συμβαίνει γιατί στη φύση τα φυτά αυτά βρίσκονται κάτω από σκιά, με αποτέλεσμα να έχουν αναπτύξει φωτοσυνθετικές χρωστικές που απορροφούν το πράσινο χρώμα αντί να το ανακλούν, προκειμένου να μπορέσουν να ζήσουν στις συνθήκες αυτές. Αυτά τα φυτά μπορούν να τοποθετηθούν και στο ενυδρείο μας κάτω από ψηλότερα φυτά ώστε να βρίσκονται στη σκιά. Αν για οποιοδήποτε λόγο βρεθούν σε συνθήκες άμεσου υψηλού φωτισμού, τότε με την πάροδο του χρόνου, αρχίζουν να αλλάζουν τις φωτοσυνθετικές χρωστικές τους σε πράσινες, αλλάζοντας και το χρώμα των φύλλων τους σε πράσινο. Επίσης, πολλές φορές παρατηρείται σε φυτά με πράσινα φύλλα που είναι ψηλά και κοντά στους λαμπτήρες του ενυδρείου μας να αλλάζει το χρώμα των φύλλων τους σε κόκκινο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιου φυτού είναι η Eusteralis stellata.
Cryptocoryne wendtii ‘brown’
Κορυφές από το φυτό Eusteralis stellata
Φωτοπερίοδος
Στη φύση, τα φυτά βρίσκονται κατά μήκος των ποταμών. Στα ποτάμια υπάρχουν περιοχές που είναι ηλιόλουστες για πολλές ώρες της ημέρας, αλλά και περιοχές που η βλάστηση είναι πυκνή και το φως του ήλιου με δυσκολία φτάνει το έδαφος. Στις περιοχές που υπάρχει πυκνή βλάστηση, αναπτύσσονται φυτά που οι απαιτήσεις τους σε φως είναι μικρές, ενώ σε ανοίγματα και συνήθως στις πηγές του ποταμού όπου η βλάστηση είναι αραιή τα φυτά λαμβάνουν το ηλιακό φως για περισσότερες ώρες της ημέρας. Στις τροπικές περιοχές η διάρκεια της ημέρας δεν ξεπερνά τις 12 ώρες από τις οποίες μόνο τις 10 ώρες υπάρχει δυνατός φωτισμός από την ηλιακή ακτινοβολία, ενώ μετά τη φωτοπερίοδο της ημέρας επέρχεται το βράδυ με άλλες 12 ώρες απόλυτου σκοταδιού.
Με κριτήριο τη φωτοπερίοδο που υπάρχει στη φύση και το φως που χρειάζονται τα φυτά για να αναπτυχθούν σωστά, θα πρέπει να εξομοιώνουμε και το φως στο ενυδρείο. Ο καλύτερος τρόπος για να το πετύχουμε αυτό είναι με τη χρήση χρονοδιακοπτών οι οποίοι θα ανάβουν και θα σβήνουν τις λάμπες του ενυδρείου δίνοντας το μέγιστο 10-12 ώρες φωτισμού. Σε ενυδρεία που έχουμε παραπάνω από ένα λαμπτήρα δεν θα πρέπει να ανάβουν όλοι ταυτόχρονα, αλλά να εξομοιώνουμε το μέγιστο φωτισμό του μεσημεριού ανάβοντας τους υπόλοιπους λαμπτήρες σταδιακά και για λιγότερο από 10 ώρες. Επίσης, θα πρέπει να έχουμε και κάποιες ώρες (10 τουλάχιστον) όπου όλοι οι λαμπτήρες θα είναι σβηστοί εξομοιώνοντας τη διάρκεια της νύχτας. Κατά το διάστημα αυτό τα φυτά “ξεκουράζονται”, σταματούν να φωτοσυνθέτουν αλλά συνεχίζουν να αναπνέουν εκπνέοντας το διοξείδιο του άνθρακα μέσω των φύλλων τους.
Όπως και στη φύση, έτσι και στο ενυδρείο προτιμότερο θα είναι να έχουμε κάποιο σύστημα ομαλής αυξομείωσης της έντασης του φωτός, προσομοιώνοντας τις συνθήκες ανατολής/δύσης της φύσης. Τέτοια συστήματα μπορεί κανείς να βρει στο εμπόριο και είναι αρκετά αξιόπιστα καθώς προσδίδουν μια ωραία αισθητική στις συνθήκες φωτισμού του ενυδρείου μας και παράλληλα δεν στρεσάρουν τα ψάρια με απότομες μεταβολές της έντασης του φωτός.
Κατά καιρούς έχει συζητηθεί αρκετά η άποψη να υπάρχει μια μικρή διακοπή της φωτοπεριόδου στο ενυδρείο της τάξης των 1-2 ωρών. Η άποψη αυτή έχει και τους υπέρμαχους αλλά και τους αντίμαχούς της. Οι υπέρμαχοι της άποψης αυτής βασίζονται στο ότι τα φυτά μπορούν πιο εύκολα απ’ ότι τα φύκη να ξεκινήσουν τη διαδικασία φωτοσύνθεσης. Με αυτόν τον τρόπο και κάνοντας μια παύση της φωτοπεριόδου για 1-2 ώρες κατά τη διάρκεια φωτισμού, αποθαρρύνουμε την ανάπτυξη των φυκών χωρίς να επηρεάζουμε την ανάπτυξη των φυτών στο ενυδρείο μας. Από την άλλη πλευρά, στη φύση δεν έχουμε τέτοιες απότομες διακοπές στη φωτοπερίοδο, παρά μόνο σε περιπτώσεις ξαφνικής βροχόπτωσης όπου ο ουρανός σκοτεινιάζει και βρέχει. Έτσι, είναι προτιμότερο να χαμηλώνουμε μερικές φορές το μήνα την ένταση του φωτισμού για ένα μικρό χρονικό διάστημα εξομοιώνοντας νεφώσεις/βροχοπτώσεις παρά να διακόπτεται η φωτοπερίοδος σε καθημερινή βάση για 1-2 ώρες. Το σίγουρο πάντως είναι, πως η απόφαση για τον τρόπο που θα χειριστεί κανείς τη φωτοπερίοδο στο ενυδρείο του είναι καθαρά προσωπική μια και δεν μπορούμε να αποκλείσουμε κατηγορηματικά καμία από τις προαναφερθείσες απόψεις.
Απώλειες φωτισμού και τρόποι αντιμετώπισης
Τις περισσότερες φορές το να φωτίσουμε απλά με ένα λαμπτήρα φθορισμού το ενυδρείο μας δεν μας δίνει και τα βέλτιστα αποτελέσματα. Αυτό συμβαίνει είτε γιατί το φως απορροφάται και σκεδάζεται σε σωματίδια που επιπλέουν στην επιφάνεια του νερού του ενυδρείου μας, είτε δεν φτάνει στα φυτά που βρίσκονται στον πυθμένα του ενυδρείου μας λόγω της ύπαρξης φυτών που επιπλέουν, ή και λόγω της σκιάς που δημιουργείται από τα φύλλα μεγαλύτερων και πιο γρήγορα αναπτυσσόμενων φυτών. Προκειμένου να ελαχιστοποιήσουμε τα φαινόμενα αυτά χρειάζεται να προσέξουμε κάποιες παραμέτρους που θα μας βοηθήσουν να έχουμε την καλύτερη διέλευση του φωτός στο νερό.
- Θα πρέπει να προσέχουμε πού θα φυτεύουμε τα φυτά υπολογίζοντας και την περαιτέρω ανάπτυξή τους ώστε να μην κρύψουν το φως σε άλλα φυτά όταν θα αναπτυχθούν και θα μεγαλώσουν τα φύλλα τους.
- Θα πρέπει ανά τακτά χρονικά διαστήματα να φιλτράρουμε την επιφάνεια του νερού ώστε να φεύγουν τα μικροσωματίδια που δημιουργούν φιλμ στην επιφάνεια και σκεδάζουν τις ακτίνες του φωτός και να φροντίζουμε ώστε η έξοδος από κάποιο φίλτρο να αναταράσσει ελαφρώς την επιφάνεια του νερού ώστε να μη μένει ακίνητη. Κατά τη γνώμη μου ο καλύτερος τρόπος είναι η χρήση φίλτρων υπερχείλισης γιατί οποιοδήποτε σωματίδιο φιλτράρεται και παραμένει πάντα καθαρή η επιφάνεια του νερού του ενυδρείου.
- Θα πρέπει να χρησιμοποιούμε ειδικούς ανακλαστήρες στις λάμπες φθορίου που να στέλνουν το φως προς τον βυθό του ενυδρείου ώστε να μη χάνεται σημαντική ποσότητα φωτός προς το καπάκι ή την ατμόσφαιρα. Αν δεν έχουμε ανοιχτό ενυδρείο (χωρίς καπάκι) μπορούμε να κατασκευάσουμε το καπάκι από καθρέπτη που να ανακλά το φως πάλι προς το νερό του ενυδρείου.
- Αν έχουμε διαφανή καπάκια/χωρίσματα μεταξύ των λαμπτήρων και του νερού του ενυδρείου είναι προτιμότερο να είναι από γυαλί το οποίο να καθαρίζεται ανά τακτά χρονικά διαστήματα, παρά από πλαστικό το οποίο καίγεται από τη θερμότητα και απορροφά περισσότερο απ’ ότι το γυαλί τις ακτίνες του φωτός.
Επιλογή λαμπτήρων για το ενυδρείο και τύποι αυτών
Η επιλογή φωτισμού για ένα ενυδρείο είναι μια απόφαση που πρέπει να πάρουμε με γνώμονα κάποιες βασικές παραμέτρους. Όλα τα είδη λαμπτήρων δεν είναι κατάλληλα για όλα τα είδη/μεγέθη ενυδρείων. Για παράδειγμα, οι λάμπες πυρακτώσεως που χρησιμοποιούμε στην καθημερινή μας ζωή για να φωτίσουμε το σπίτι μας δεν είναι κατάλληλες για ένα ενυδρείο γιατί το φως που παράγουν δεν είναι αρκετό, ενώ η θερμότητα που εκλύουν είναι μεγάλη. Αντίθετα, για ένα μέτριο σε μέγεθος ενυδρείο, οι λαμπτήρες φθορισμού (Τ8, Τ5, Power compact) είναι καταλληλότερες γιατί η ένταση του φωτός είναι αρκετή για ένα ενυδρείο χωρίς να εκλύουν μεγάλη ποσότητα θερμότητας, ενώ ακόμα μεγαλύτερες πηγές φωτός όπως οι λάμπες metal-halide -αν και λιγότερο αποδοτικές από τις λάμπες φθορίου- είναι ιδανικές για μεγάλα ανοιχτά ενυδρεία αφού η ένταση του φωτός που εκλύουν είναι μεγάλη. Πολλές φορές είναι προτιμότερο να έχουμε περισσότερο φως σε ένα ενυδρείο απ’ ότι απαιτείται παρά λιγότερο, χωρίς όμως να καταφεύγουμε σε υπερβολές μια και το πολύ παραπάνω φως μπορεί να αποβεί καταστροφικό για τα φυτά.
Θα μπορούσαμε να πούμε πως η επιλογή των λαμπτήρων που θα επιλέξουμε για να φωτίσουμε ένα ενυδρείο εξαρτάται από τέσσερις βασικούς παράγοντες:
- την αποδοτικότητα (η οποία έχει να κάνει με την απόδοση σε σχέση με την κατανάλωση)
- την απόδοση ως προς την ένταση του εκλυόμενου φωτός
- το κόστος αγοράς των λαμπτήρων
- το φάσμα φωτός που εκλύουν
Λάμπες φθορίου (Τ8, Τ5, Power compact)
Οι λάμπες φθορίου εκλύουν φως το οποίο παράγεται από την ηλεκτρική εκκένωση ενός αερίου το οποίο υπάρχει μέσα στο γυάλινο σωλήνα. Το φως που παράγεται από την εκκένωση βρίσκεται περισσότερο στη μη ορατή περιοχή, αλλά η επίστρωση στο εσωτερικό του λαμπτήρα το μετατρέπει σε φως στην ορατή περιοχή. Αλλάζοντας την χημική επίστρωση που έχει ο λαμπτήρας μπορούμε να παράγουμε φως σε συγκεκριμένες περιοχές του ορατού φωτός. Με τον τρόπο αυτό έχουμε λαμπτήρες που εκπέμπουν σε διαφορετικά φάσματα, άλλοι είναι περισσότερο κατάλληλοι για την ανάπτυξη των φυτών, άλλοι που εξομοιώνουν καλύτερα το φυσικό φως, άλλοι με φάσμα για μεγαλύτερη διείσδυση της ακτινοβολίας στο νερό κ.α. Συνήθως οι λαμπτήρες που χρησιμοποιούνται για την ανάπτυξη των φυτών εκπέμπουν στο κίτρινο/κόκκινο ή/και στο μπλε φάσμα, ενώ αυτοί που χρησιμοποιούνται για την παραγωγή “φυσικού” φωτός έχουν ένα πιο ευρύ χρωματικό φάσμα. Ο συνδυασμός δύο τέτοιων διαφορετικών σε φάσμα λαμπτήρων δίνει ένα καλό αισθητικό αποτέλεσμα στο ενυδρείο μας.
Hagen Aquaglo
Hagen Floraglo
Hagen Powerglo
Hagen Sunglo
Η χρήση λαμπτήρων φθορισμού είναι ο πιο διαδεδομένος τρόπος φωτισμού των ενυδρείων. Αυτό συμβαίνει γιατί το κόστος αγοράς τους είναι σχετικά μικρό, είναι πολύ αποδοτικοί και καταναλώνουν λίγη ενέργεια όταν μιλάμε για ένα φυσιολογικό αριθμό λαμπτήρων σε ένα ενυδρείο (2-4 λαμπτήρες). Παρόλα αυτά η μέγιστη διάρκεια ζωής τους δεν ξεπερνά τα 2 χρόνια, ενώ η απόδοση και η έντασή τους μειώνεται αρκετά μετά τον πρώτο χρόνο. Έτσι, καλό είναι να αλλάζονται περίπου κάθε ένα χρόνο ανάλογα με τον τύπο τους. Επίσης, να σημειωθεί πως είναι ο καταλληλότερος τρόπος φωτιμού για μέτρια σε μέγεθος και ρηχά ενυδρεία (έως 60cm βάθος).
Οι διαφορές στους λαμπτήρες Τ8, Τ5 και Power compact είναι στην απόδοση και στο χρόνο ζωής σε σχέση με το κόστος αγοράς τους. Οι λαμπτήρες τύπου Τ8 είναι οι πιο φθηνοί αλλά ο χρόνος ζωής τους είναι το πολύ 1 χρόνος και η απόδοσή τους είναι χαμηλότερη από τις Τ5 και τις Power compact. Οι Power compact διαρκούν περισσότερο (περίπου 2 χρόνια), είναι ακριβότεροι, σχετικά δύσκολα να βρεθούν στην ελληνική αγορά στα κατάλληλα φάσματα, αλλά η ένταση και η απόδοσή τους μεγαλύτερη από τους υπόλοιπους τύπους λαμπτήρων φθορισμού. Οι Τ5 είναι ευρέως διαδεδομένοι στην ελληνική αγορά, κυκλοφορούν σχεδόν σε ό,τι φάσμα θέλουμε, η διάρκεια ζωής τους είναι περίπου 2 χρόνια και η έντασή τους είναι κάτι ενδιάμεσο με τους άλλους δύο τύπους, ενώ το κόστος τους είναι ελαφρώς πιο υψηλό από αυτό των Τ8.
Λάμπες Metal-halide
Οι λάμπες metal-halide ή αλογόνου δίνουν μεγάλη ένταση φωτός χρησιμοποιώντας νήμα βολφραμίου. Είναι ιδανικές για ενυδρεία με μεγάλο βάθος (>60cm), για ανοιχτά (χωρίς καπάκια) ενυδρεία και πρέπει να τοποθετούνται σε απόσταση τουλάχιστον 30cm από την επιφάνεια του νερού ώστε να αερίζονται καλά, μια και η θερμοκρασία που αναπτύσσουν είναι υψηλή. Συνήθως βρίσκονται στο εμπόριο σε 150 ή 250 Watt και κάθε λάμπα μπορεί να καλύψει μια επιφάνεια νερού περίπου 70cmx30cm. Για ενυδρεία γλυκού νερού συνήθως χρησιμοποιούνται λάμπες 150 Watt ενώ όταν θέλουμε ακόμα μεγαλύτερη ένταση φωτός (συνήθως σε reef ενυδρεία) χρησιμοποιούμε 250 Watt. Αν και οι λάμπες αλογόνου έχουν υψηλό κόστος αγοράς, είναι οι καταλληλότερες για βαθιά, μεγάλα και πυκνοφυτεμένα ενυδρεία λόγω της έντασης αλλά και του φάσματος που εκπέμπουν.
Σε ενυδρεία που το μήκος τους είναι οριακό για τη χρήση μίας λάμπας αλογόνου (~1m), μπορούν να συνδυαστούν και με λάμπες φθορίου για να καλύψουν ολόκληρη την επιφάνεια του ενυδρείου και για καλύτερο αισθητικό αποτέλεσμα.
Συνδυασμός λαμπτήρων metal-halide & power compact
Λάμπες ατμών υδραργύρου
Όπως και οι λάμπες αλογόνου έτσι και οι λάμπες ατμών υδραργύρου είναι κατάλληλες για ανοιχτά ενυδρεία και πρέπει να τοποθετούνται τουλάχιστον 30cm πάνω από την επιφάνεια του νερού. Η ένταση του φωτός δεν φτάνει τις λάμπες αλογόνου αλλά ξεπερνά κατά πολύ τις λάμπες φθορίου κάνοντάς τις κατάλληλες για ενυδρεία με βάθος 60-70cm. Στην ελληνική ενυδριακή κοινότητα δεν είναι τόσο διαδεδομένες αν και η χρήση τους αποτελεί μια φθηνή λύση αντί για λάμπες αλογόνου.
Ηλιακό φως
Με μια πρώτη σκέψη θα λέγαμε πως το ηλιακό φως είναι το καταλληλότερο για να φωτίσουμε το ενυδρείο μας αφού πρόκειται για την πιο φθηνή και φυσική λύση φωτισμού. Αυτό όμως είναι λάθος! Το να τοποθετήσουμε ένα ενυδρείο σε μέρος όπου θα το χτυπούν κατευθείαν οι ηλιακές ακτίνες καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου δεν είναι ό,τι καλύτερο μπορούμε να κάνουμε. Το πιο πιθανό είναι πως μετά από ένα διάστημα θα έχουμε έκρηξη ανάπτυξης φυκών μια και το ενυδρείο δεν θα φωτίζεται σωστά (τις περισσότερες φορές ή το φως δεν θα είναι αρκετό ή θα είναι πάρα πολύ δυνατό τις ηλιόλουστες ημέρες). Αυτό συμβαίνει γιατί το ηλιακό φως δεν παρέχει σταθερά την επιθυμητή ένταση καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, υφίσταται μεγάλη απορρόφηση μέχρι να φτάσει στα φυτά του ενυδρείου μας και τις περισσότερες φορές το φάσμα της ακτινοβολίας που τελικά φτάνει στο ενυδρείο ευνοεί περισσότερο την ανάπτυξη των φυκων παρά των φυτών. Εκτός των άλλων είναι και αντιαισθητικό το οπτικό αποτέλεσμα αφού δεν μπορείς να δεις καλά μέσα στο ενυδρείο (λόγω ανακλάσεων στο τζάμι του ενυδρείου) όταν το προσπίπτον φως έρχεται ειδικά από τη μπροστινή πλευρά.
Άλλες πηγές φωτισμού
Αν και οι καταλληλότερες πηγές φωτισμού είναι αυτές που προαναφέρθηκαν, μπορεί κανείς να χρησιμοποιήσει και άλλες πηγές φωτισμού αρκεί να λαμβάνει υπόψιν του το σωστό φάσμα και την ένταση του φωτός που χρειάζονται τα φυτά για να αναπτυχθούν σωστά. Χαρακτηριστικό παράδειγμα ακατάλληλης πηγής φωτός είναι οι λάμπες πυρακτώσεως που μπορεί να χρησιμοποιούμε για το φωτισμό του δωματίου μας οι οποίες αν και εκπέμπουν στο κόκκινο φάσμα είναι πολύ χαμηλής έντασης και αποδίδουν πολύ λίγο χρήσιμο φωτισμό για τα φυτά.
Φυσική αναφορά σε μεγέθη μέτρησης του φωτός
Θα ήθελα τέλος να αναφέρω και να εξηγήσω σε συντομία κάποιους όρους που συχνά συναντάμε και έχουν να κάνουν με το φως.
Μονάδα φωτεινής ροής – Lumen
1 Lumen καλούμε τη φωτεινή ροή (μια μέτρηση της έντασης του φωτός όπως την αντιλαμβάνεται το ανθρώπινο μάτι), την οποία εκπέμπει μια φωτεινή πηγή φωτοβολίας 1 candela, εντός στερεάς γωνίας ίσης με 1 στερακτίνιο.
Μονάδα φωτισμού (έντασης φωτός) – Lux
1 Lux καλούμε τον φωτισμό μιας επιφάνειας εμβαδού ίσου με 1 τετραγωνικό μέτρο η οποία φωτίζεται ομοιόμορφα από φωτεινή ροή 1 lumen.
Απόδοση μιας φωτεινής πηγής
Απόδοση μιας φωτεινής πηγής καλούμε το ποσό της έντασης του φωτός που παράγεται από μια πηγή ισχύος 1 Watt.
Η φωτεινότητα μιας φωτεινής πηγής μετριέται σε lumen, ενώ η ένταση του εκπεμπόμενου φωτός σε lux.
Λέγοντας απόδοση μιας φωτεινής πηγής (π.χ. ενός λαμπτήρα) εννοούμε τα πόσα lumen/Watt παράγονται από την φωτεινή πηγή. Έτσι, για μια λάμπα φθορίου όπου η κατανάλωση ρεύματος χρησιμοποιείται κυρίως για την παραγωγή φωτός και πολύ μικρής ποσότητας θερμότητας λέμε πως η απόδοσή της είναι μεγάλη. Ενώ για μια λάμπα πυρακτώσεως όπου η κατανάλωση ρεύματος μας αποδίδει μεγάλα ποσά θερμότητας και μικρή ένταση φωτισμού λέμε πως η απόδοσή της είναι μικρή. Τη μικρότερη απόδοση που έχουν οι λάμπες αλογόνου σε σχέση με τις λάμπες φθορίου έρχεται να καλύψει το γεγονός πως οι λάμπες αλογόνου βγαίνουν σε περισσότερα Watt από τις αντίστοιχες φθορίου. Γι’ αυτό το λόγο οι λάμπες αλογόνου είναι μια καλή αλλά ακριβή λύση για το φωτισμό του ενυδρείου.
Όλες οι φωτογραφίες αποτελούν ιδιοκτησία (©opyright) των κατόχων τους
Βιβλιογραφία
– Οπτική Κ.Δ. Αλεξόπουλου
– Wikipedia
– Physics of scientists and engineers, vol. III Optics – Serway
– Encyclopedia of Aquarium Plants by Peter Hiscock
